اتـــاق زیست

رده ی اسپورداران                                                  Class Sporozoa

هاگداران دارای سه زیررده به نام های گرگارینیا ، کوکسیدیا و پیروپلاسمیا هستند .
گرگارین ها انگلهای معمولی بی مهرگانند ، اما اهمیت اقتصادی چندانی ندارند .
کوکسیدیا ها انگلهای درون سلولی بی مهره ها و مهره دارانند . بعضی از اقسام موجود در این
گروه از نظرپزشکی و دامپزشکی بسیار اهمیت دارند . پیروپلاسم ها از نظر دامپزشکی تا حدی
اهمیت دارند ؛ مثلا بابسیا بیگمینا (Babesia bigemina) ، باعث بروز نوعی تب در دامها
می شود . اسپورداران بدون اعضای حرکتی و واکوئلهای منقبض شونده اند و دارای تولید مثل
غیر جنسی به وسیله تقسیمات زیاد و تولید مثل جنسی هستند و اغلب آنها تولید اسپور می کنند .
همگی انگل داخلی و معمولا با مرحله داخل سلولی هستند .
مشخصات عمومی هاگداران :
1-    همه ی آنها انگلی هستند و در بدن بی مهرگان و مهره داران ، در درون و یا بین سلول ها
به سر می برند .
2-    هاگها در زمان بلوغ فاقد اندام حرکتی تاژگی و مژکی هستند .
3-    دارای کیست مقاوم در زمان انتقال هستند .
4-    در اثر نیش حشرات به میزبانها انتقال می یابند .
5-    مواد غذایی خود را به طریق اسمزی تهیه می کنند و به همین دلیل فاقد واکوئل های
گوارشی و دفعی هستند .
6-    تولید مثل آنها به هر دو روش غیر جنسی و جنسی صورت می گیرد .
7-    اکثرا بیماریزا هستند و بیماریهای خطرناکی مثل مالاریا را در انسان و یا حیوانات دیگر
باعث می شوند . انگل مونوسیست نیز در کرم خاکی آن را عقیم می سازد .
ساختمان هاگ :
بدنی کشیده دارد که در یک انتها باریک و در انتهای دیگر تا حدودی پهن است . پلیکل هاگ
سه لایه به همراه فیبریل یا میکروتوبول هایی در جهت انقباض هاگ دارد . تعداد میکروتوبول
ها بر حسب نوع گونه متغیر است ، به طوری که در پلاسمودیوم ویواکس
(Plasmodium vivax) 11 ، در پلاسمودیوم اوواله (P.ovale) 13 و در پلاسمودیوم
فالسی پاروم (P.falciparum) 15 میکروتوبول وجود دارد . سیتوپلاسم هاگ واجد حلقه های
رأسی پیشین و پسین به همراه اندامکهای قطبی است . کار اندامکهای قطبی ترشح آنزیم
پروتولایتیک جهت نفوذ در سلولهای میزبان است .

 
·   رده بندی از کتاب جانورشناسی بی مهرگان ، اثر : هیکمن ، رابرتس و لارسون . ترجمه : حسین دانش فر (1385)

 


 زیر شاخه سارکودینا (آمیب ها)                    Sub Phylum Sarcodina
1-    در شکل بالغ پاهای کاذب سیتوپلاسمی دارند .
2-    آبزی ، در آبهای شیرین یا شور و در خاکهای مرطوب به سر می برند و با خزیدن در آب
حرکت می کنند .
3-    با تاژکداران ارتباط ژنتیکی دارند ، چرا که تاژکداران در مرحله ای خاص از چرخه ی
زندگی به شکل آمیب در می آیند و تاژک خود را از دست می دهند .
4-    بدون تقارن یا تقارن کروی دارند .
5-    بدون پوشش درونی یا بیرونی بوده و یا واجد آن هستند .
6-    بدون تشکیل هاگ و بدون عمل الحاق (Conjugation) هستند .
زیر شاخه ی سارکودینا در بر گیرنده ی دو فوق رده بر اساس نوع پاهای کاذب است که
عبارت اند از :
1-    ریشه پایان (Rhizopoda) 2- محور پایان (Actinopoda) .
ریشه پایان در برگیرنده ی سه رده به نام های :
1-    لوبوپودا (Lobopoda) ،2- رشته پایان (Filopoda) و3- شبکه پایان
(Reticulopoda) است .
درحالیکه محور پایان شامل رده های : 1- شعاعیان (
Radiolaria) و 2- خورشیدی ها
(Heliozoa) است .
تغذیه در سارکودینا :
آمیب ها اندامهای حسی یا اندامهای ویژه ای برای دیدن ، شنیدن ، مزه کردن ، بو کردن و غیره
ندارند ، اما به راحتی می توانند غذا را از دیگر مواد تشخیص بدهند . آنها قادرند گیاه و جانور
را از هم تشخیص داده و علاقه مندی خود را به یک نوع غذا نشان دهند . آمیب اندام ویژه ای
برای گرفتن غذا ندارد ، اما قادر است این کار را در هر نقطه از سطح بدنش انجام دهد ، برای
این کار از پاهای کاذب و به طرق مختلف استفاده می کند . حلقه زدن (Circumvalation) ،
بلع محیطی (Circumfluence) ، فرورفتگی (Invagination) ، نوشیدن سلولی
(Pinocytosis) ، هضم و جذب (Digestion and assimilation) .
لایه ی واکوئل غذایی تشکیل شده در درون سلول از بین می رود و سلول با ترشح آنزیمهای
گوارشی ابتدا غذا را تبدیل به مایع و سپس جذب می کند . آنزیمها ابتدا غذا را با لیزوزومها
اسیدی ، سپس به وسیله ی آمیلاز قلیایی و آن را جذب می کنند .
دفع در سارکودینا :
غذای هضم نشده به تدریج به طرف عقب و سمت چپ کشیده می شود و چون منفذی وجود
ندارد ، با ایجاد یک دهانه ی موقتی براثر فرورفتگی دراکتوپلاسم آن را به خارج دفع می کند .
تولید مثل در سارکودینا :
تولید مثل در سارکودینا به دو روش غیر جنسی و جنسی صورت می گیرد.
روش غیر جنسی به دو صورت تقسیم دوتایی و چند تایی صورت می گیرد . در تقسیم دو تایی
ابتدا هسته ، سپس جسم پایه و به دنبال آن تقسیم طولی سیتوپلاسم صورت می گیرد . در تقسیم
چند تایی که در دو حالت کیستی و بدون کیستی صورت می گیرد ابتدا هسته به  طور متوالی
به روش میتوز تقسیم شده و به دنبال آن با تقسیم سیتوپلاسم هر قطعه از آن یک هسته را احاطه
می کند و بدین وسیله تعداد زیادی سلول دختر به وجود می آید ، سلول های دختر با از بین
رفتن غشای سلول اصلی آزاد می شوند .
حرکت یا نقل مکان :
حرکت آمیب به وسیله تشکیل موقتی زواید انگشت مانند به نام پاهای کاذب (Pseudopodia)
است که از هر جای جسم سلولی اش می تواند حرکت کند . این قسم حرکت نامنظم را حرکت
آمیبی شکل گویند .

 


نظر

زیر شاخه ماستیگوفورا (تاژکداران) Sub Phylum Mastigophora                                                                                                                                 

اگرچه بعضی از از تاژکداران می توانند پای کاذب تشکیل دهند ، اما وسیله اصلی حرکت آنها ، چند تاژک است . بعضی از پروتوزوئرهای بسیار ابتدایی را در این زیر شاخه می توان یافت . گروه شامل فیتو فلاژله ها (رده فیتو ماستیگوفورا) است که معمولا کلروفیل دارند و گیاه مانندند . زئو فلاژله ها (رده زئو ماستیگوفورا) که کلروفیل ندارند ، هولوزوئیک یا ساپروزوئیک اند ، پس به جانوران می مانند .
فیتو فلاژله ها : این جانداران معمولا یک یا دو (وگاهی چهار) تاژک و کلروپلاست دارند که محتوی رنگدانه های لازم برای غذا سازی است . آنها بیشتر ، زندگی آزاد دارند و اقسام آشنایی چون اوگلنا ، کلامیدوموناس ، پارامسی ، ولوکس و دینو فلاژله (دو تاژکی ها ) را شامل می شوند .
زئو فلاژله ها : همه ی تاژکداران جانوری بدون رنگند ، کلروپلاست ندارند و به روش هولوزوئیک و ساپروزوئیک تغذیه می کنند . بیشتر آنها هم زندگی همزیستی دارند . برخی از مهمترین پروتوزوئر های انگل جزء این گروهند .
تغذیه در تاژکداران :
مشتمل بر سه نوع است : 1- هولوفایتیک(Holophytic) 2- ساپروفایتیک(Saprophytic) 3- هولوزوئیک(Holozoic)
1-    روش هولوفایتیک یا فتوسنتز : در این روش تاژکدار غذای خود یعنی کربوهیدرات را به طریقه فتوسنتز از کربن دی اکسید ، نمکهای غیر آلی ، انرژی خورشیدی و بالاخره با کمک کلروفیل و آب طی چند مرحله می سازد و استفاده می کند .
2-    روش ساپروزوئیک یا ساپروفایتیک : در این روش تاژکدار مواد آلی پوسیده و محلول در آب را از طریق سطح بدن جذب می کند و با ترشح آنزیمی روی آنها باعث هضم و سپس جذب آنها می شود .
3-    روش هولوزوئیک : در این روش تاژکدار برای شکار طعمه ی خود را از طریق بلع ، به کمک پاهای کاذب و یا توسط واکوئل های مخصوص پسولئوس (Pseuleus) و بالاخره از اندامهای میله ای (Rod organs) استفاده می کند .
تنفس در تاژکداران :
تاژکداران اکسیژن محلول در آب را به صورت انتشار از سطح بدن جذب و گاز کربنیک را دفع می کند .
تولید مثل در تاژکداران :
به صورت غیر جنسی و به دو روش تقسیم دوتایی طولی و چند تایی صورت می گیرد .
تقسیم دوتایی طولی (Longitudinal binary fission) :
در این نوع تقسیم ابتدا هسته ی جانور به نزدیکی مخزن یعنی به نزدیکی پایه ی تاژکها می رود و به روش میتوز تقسیم می شود . به دنبال تقسیم هسته ، جسم پایه ، لکه چشمی ، تاژک و غیره نیز با یک برآمدگی و فرورفتگی طولی تقسیم می شود و در نتیجه دو سلول شبیه به هم به وجود می آید .
تقسیم چندتایی (Multiple fission) :
این حالت معمولا در زمان کیستی رخ می دهد . تاژکدار با از دست دادن تاژکهای خود کروی شکل می شود و با ترشح یک لایه ی ضخیم به نام کیست به دورخود آماده ی تقسیم چندتایی می شود . برای این منظور ابتدا با تقسیم دوتایی مضاعف می شود و سپس هر سلول با تقسیم مجدد دو سلول دیگر را به وجود می آورد .این تقسیمات ممکن است در نهایت به 32-16 سلول دختر بیانجامد .
تاژکداران جانوری :
بیشتر این تازکداران را تاژکداران انگلی تشکیل می دهند . میزبان آنها معمولا از بندپایان و مهره داران است و به عنوان انگل بیرونی یا درونی روی آنها یا درون بدن آنها زندگی می کنند .
تاژکداران همزیست :
تاژکدارانی انگلی هستند که قادر به زندگی مستقل نیستند . یعنی نه میزبان و نه انگل نمی توانند بدون وجود یکدیگر زندگی کنند . این تاژکداران بیشتر در در راسته ی هایپرماستیژیدا (Hypermastigida) وجود دارند .

 

 


 

شاخه پروتوزوآ (جانوران تک سلولی)                          Phylum Protozoa     

 پروتوزوآ بیشتر جانوران تک یاخته ای میکروسکوپی هستند . اینها در سلسله جانوری پایین ترین
جانوران گروههای بزرگ می باشند و گروههای دیگرجانوران بافتی ، پریاخته یا متازوئرها هستند .
از لحاظ ساختمان ، یک پروتوزوئر با یک سلول از جانور متازوئر قابل مقایسه و تطبیق است .
ولی از نظر عمل و وظیفه یک موجود زنده (Organism) کاملی است و دارای توازن وتعادل
فیزیولوژیکی است و تمام اعمال ضروری زندگی یک جانور را انجام می دهد . بعضی از
پروتوزوئرها از لحاظ ساختمان بسیار ساده و بعضی دیگر پیچیده و دارای «اندام های سلولی
cell organs یا Organelles» هستند . اندام های سلولی به کار اعمال حیاتی خاص
می خورند و از نظر عمل شبیه به دستگاههای جانوران پریاخته می باشند . بسیاری از
پروتوزوئرها زندگی مستقل دارند و یا به طور آزاد شنا می کنند ، درحالیکه بعضی بی حرکت و
بعضی هر دو صورت را دارا می باشند و کلنی هایی (
Colonies) تشکیل می دهند . بقیه در
روی یا داخل بعضی از گونه های گیاهان و تمام انواع جانوران از پروتوزوئرها تا انسان زندگی
می کنند .
بسیاری از پروتوزوئرها برای جانوران بسیار کوچک دیگر به منزله غذا می باشند .
بعضی دیگر در تصفیه آب هایی که به وسیله صافی ها انجام می شود و بسترهای فاضلابها مفیدند
، ولی گونه های بیماری زا از قبیل عوامل اسهال خونی آمیبی ، مالاریا و بیماری خواب آفریقایی
به منزله ی تازیانه ای برای نوع بشر می باشند .
پروتوزوآ برحسب ساختمانها یا تشکیلاتی که برای حرکت دارند به پنج رده تقسیم می شوند :
1-    ماستیگوفورا(Mastigophora) ، یا تاژک داران دارای یک یا چند تاژک شلاق مانند.
2-    سارکودینا(Sarcodina) ، یا ریشه پایان (Rhizopods) با پاهای کاذب .
3-    اسپوروزوآ(Sporozoa) ، فاقد اندامهای سلولی مخصوص حرکت می باشند .
4-    سیلیاتا(Ciliata) ، یا مژکداران(Ciliates) که دارای مژک در سراسر زندگی می باشند .
5-    سوکتوریا(Suctoria) ، یا مکنده ها که در آغاز دارای مژک و در مراحل بلوغ دارای
شاخک اند .

 


 

و اما آخرین مطلب از قسمت تاریخچه
که با توجه به محدودیت زمان و همچنین شمار زیاد دانشمندان زیست شناسی  این بخش را در همینجا پایان می دهم و
فقط به ذکر نام  و دستاورد چند تن دیگراز زیست شناسان نامی بسنده می کنم .
تئودور شوان – ایجاد نظریه سلولی 
جان ری – از بنیان گذاران اصلی علم زیست شناسی سیستماتیک
جان هنتر – استفاده از روشهای تطبیقی به طور مؤثر
ویلیام رو – پایه گذار جنین شناسی تجربی
رودولف ویرچو – پدر آسیب شناسی تجربی
فرانچسکو ردی – رد نظریه خلق الساعه مگس
رنه دکارت – بیان نظریه گفتار در روش
هوگو دووری – پایه گذار نظریه جهش
ادوارد جنر – کاشف تزریق واکسن آبله
جوزف لیستر – مبتکر روشهای جراحی بدون عفونت
الکساندر فلمینگ – کاشف پنی سیلین
گرگور مندل – پایه گذار علم ژنتیک
گرهارد دوماگ – کاشف داروهای گوگردی (سولفاها)
و ده ها تن دیگر که در اینجا مجال نام بردن تک تک آنها نمی باشد .

 

                                                                                   موفق و پیروز باشید