اتـــاق زیست

به نام آفریدگار بزرگ

رده بندی دو زیستان (Amphibia  ) :دو زیستان به دو زیر رده Stegocephalia و Lissamphibia تقسیم می شوند ،که زیر رده دوم خود به سه راسته تقسیم می شوند که این سه شامل : Apoda ، Caudata ، Anura هستند .

  Stegocephalia : این گروه به عنوان دو زیستان اولیه معرفی می شوند . در حال حاضر هیچ یک از اعضای این زیر رده زنده نیستند . سطح بدن آنها از فلس پوشیده شده بوده و تا دوره ی تریاس موجود بوده اند . در آبهای شیرین یا خشکی های مجاور آب به سر می بردند .ظاهری سمندر مانند یا کروکودیل مانند داشتند .دارای دندان های بزرگ و شدیدا چین خورده بودند .

Lissamphibia : دو زیستان زنده امروزی را تشکیل می دهند که پوست آنها فاقد فلس است و دندان های آنها کوچک و ساده است .

Apoda : دوزیستانی کرم مانند هستند . فاقد اندام حرکتی و عمدتا در تونل های زیر زمینی به سر می برند . معمولا دارای دم بوده و مخرج در انتهای دم قرار می گیرد .جنس نر دارای آلت تناسلی است . کمربند سینه ای و لگنی وجود ندارد و به دوزیستان بی دست و پا مشهورند .

Caudata : دارای ظاهری مارمولک مانند اند . مجهز به دو جفت اندام حرکتی با اندازه تقریبا مساوی و ضعیف اند . برخی نمونه ها در حالت بلوغ دارای آبشش اند . نر ها فاقد آلت تناسلی اند . لارو ها مجهز به دندان است و دم مشخصی دارند و به دوزیستان دم دار مشهورند مثل سمندر .

Anura : پیشرفته ترین دوزیستان هستند . در حالت بلوغ دم دارند . اندامهای حرکتی آنها برای شنا در آب و جهش در خشکی سازش یافته است.هیچ کدام از آنها در حالت بلوغ آبشش ندارند .پلک ها و پرده صماخ رشد یافته اند .Mandible فاقد دندان است .لقاح آنها خارجی است .دگردیسی کامل دارند و اشکال نئوتینیک ندارند . به دوزیستان بی دم مشهورند مثل قورباغه ها و وزغ ها .

Neoteny : در دنیای جانوری معمول است که نمونه پس از تولد وارد فاز لاروی یا جنینی شود . هم فاز جنینی و هم فاز لاروی دارای خصوصیات ویژه ی خود هستند ، این خصوصیات با افزایش سن بتدریج تغییر می کند و ویژگی های جدید جایگزین می شود . اما در مواردی این قاعده رعایت نمی شود یعنی نمونه علیرغم افزایش سن همه یا برخی از صفات لاروی را در خودش حفظ می کند، در این حالت با پدیده نئوتنی مواجه هستیم که به معنی ابقای خصوصیت لاروی است در حالی که نمونه از نظر سنی به مرحله بلوغ یا دگردیسی رسیده است.  

 رده ماهی های غضروفی Class Chondrichthiys :

آبزی هستند ، اکثرا در دریا به سر می برند . غالبا شکارچی و گوشتخوارند ،دهان در سطح شکمی قرار می گیرد و Ventral نام دارد . آرواره ها مجهز به دندانهای تیزی است که متصل به فک و نسبتا سست است . بنابراین در هر بار شکار تعدای از دندان ها می افتد. به همین دلیل آرواره های آنها مجهز به دندانهای چند ردیفه است ؛ که نوعی چرخش دارند ،به طوری که دندانهای اصلی عملکردی است و در پشت ،دندانهای زمینه ای است . در پشت دندانهای زمینه ای دندانهای دیگری است .اگر ردیف اول بیافتد ،ردیف دوم در می آید که بترتیب پشت سر هم ساخته  می شوند . دندان سازی تقریبا به طور دائم ساخته می شود به همین دلیل به این گروه Polyphiodonto می گویند . یعنی چند بار دندان هستند .

سطح بدن مملو از غدد مخاطی است . این غدد مواد چسبناک ترشح کرده و اصطکاک را با آب به حد اقل می رساند .همچنین پوست دارای فلس های میکروسکوپی از تیپ Placoid است که دیده نمی شوند ولی لمس می شوند .بدن ماهی های غضروفی مانند کوسه ها دوکی شکل است یا مانند سفره ماهی ها پهن است که درهردو نوع دو تیپ باله مشاهده می شود : باله ی زوج و باله ی فرد.

باله ی زوج شامل دو نوع است : الف -Pectoral سینه ای . ب -  Pelvic لگنی .

باله  ی فرد شامل سه نوع است : الف – Dorsal پشتی . ب – Anal مخرجی . ج- Caudal دمی.

باله ی دمی از نوع Heterocercal یعنی نامتقارن است .

نوستریل یا منفذ خارجی بینی زوج است ، انتهای نوستریل مسدود و به حفره ی دهانی راه ندارد . چشم ها دردو سمت قراردارد و مجهز به سه پلک است . پلک های فوقانی و تحتانی تقریبا بی حرکت است . پلک سوم کاملا متحرک و به Nictitatinc Merobrane مشهوراند . در موجودات دریازی پلک سوم وظیفه ی محافظت + تمیز کردن را بر عهده دارد ولی در موجودات خشکی زی پلک سوم وظیفه ی محافظت + تمیز کردن + مرطوب نگه داشتن را بر عهده دارند .

ادامه ی رده بندی ماهی های غضروفی را در آینده توضیح خواهم داد .

با ما همراه باشید.

لامپری(Lamprey) : نمونه ای از دهان گردان Cyclostoma متعلق به رده ی بی فکان Agnatha  است .
اسم علمی این جانورPetromyzon marinus است .
جانورانی اند بدون آروراه با دهان گرد که زندگی آن ها عمدتا در دریا ها است . از نظر ظاهری دارای بدن استوانه ای
هستند و مار مانند به نظر می رسند .باله های زوج در این جانوران وجود ندارد .اکثرا زندگی انگلی دارند و از نظر
خصوصیاتی همانند سیستم شنوایی ، بویایی ،عصبی و جنسی نسبت به رده های بعدی مشخصا پست تر هستند .
مار ماهی لجنی که اسم عمومی لامپری دریایی است بین 70cm تا 1m طول دارد . باله پشتی به صورت یک زوج
مشاهده می شود و دومین باله پشتی به باله دمی جوش خورده .
نوستریل یا منفذ خارجی بینی به صورت منفرد است که در انتها مسدود می باشد . چشم ها به صورت یک جفت
بدون پلک مشاهده می شوند . شکافهای آبششی به تعداد هفت جفت دردو سمت بدن پراکنده اند ، پوست فاقد
فلس بوده و دارای غدد مخاطی متعدد است . ترشحات این غدد باعث لزج شدن پوست شده و اصطکاک با آب را به
حد اقل می رساند .
با توجه به این که لامپری انگل بوده و از خون ماهی ها و لاک پشت های دریایی تغذیه می کند دارای ویژگی های
خاصی در ناحیه دهانی است . اطراف دهان حلقه ای بنام فیمبری است که همانند بادکش عمل نموده و اتصال انگل
به میزبان را فراهم می آورد . در بخش های مختلف فیمبری زوائدحسی بنام سیری وجود دارد .
در مرکز قیف دهانی حفره ی دهان واقع شده و درون آن زبانی قرار دارد که مجهز به دندان است . در حد فاصل حفره
ی دهانی و فیمبری چندین دندان شاخی واقع شده و در بدن میزبان فرو رفته و انتقال خون را آسان تر میکند . ضمن
اینکه صفحات دندانی مستقر در این ناحیه باعث شکافتن پوست میزبان و جاری شدن خون میشود .
لامپری بالغ در دریا ها به سر میبرد و سه تا چهار سال طول عمرش است . در طی این مدت با خون خواری از میزبان
رشد و نمو می کند و هنگامی که به میزبان می چسبد پس از برش پوست و جاری شدن خون با جلو و عقب بردن
زبان جریان خون را دائمی کرده و با مکش خون آن را وارد دستگاه گوارش می کند . علاوه بر این از عمق دهان انگل ،
آنزیم ضد انعقادی آنتی کواگولانت ترشح شده و به جاری شدن خون کمک می کند . در طی مدت خونخواری جانور
انگل حرکتی هم است .
هنگامی که رشد جانور به حد اکثر رسید و گنادهایش کاملا شکل گرفت به منظور تولید مثل دریا را به سمت آب
شیرین ترک گفته و مهاجرتی طولانی را آغاز می کند . با رسیدن به رودخانه ، نمونه نر شروع به لانه سازی می کند ،
بدین منظور ذرات شن کف را به هم می چسباند و فضایی را جهت آزاد سازی سلول های جنسی تدارک می بیند .
پس از کامل شدن ، لامپری نر و ماده در این لانه سلول های جنسی را آزاد کرده و لقاح به صورت خارجی صورت می
گیرد . تخم های لقاح یافته تبدیل به لاروی شفاف به نام Ammocoet می شود . این لارو ویژگی های خاصی دارد که
کاملا با نمونه بالغ متفاوت است . تفاوتهایی  شامل : الف – بر خلاف نمونه بالغ که بدن تیره ای دارد ، شفاف است .
ب- جانوی کور است . ج- بجای زندگی انگلی دارای زندگی آزاد است و از طریق فیلتر کردن آب و به دام انداختن
پلانکتون ها تغذیه می کند بنا براین میکرو فاگوس است . د- فاقد قیف دهانی بوده و دهان مجهز به دو لب است . ه-
شب فعال Noturn است . و- لارو تحرک بسیار ناچیزی داشته و در لانه های U شکل که از چسباندن دانه های شن به
وجود آمده به سر می برد .همزمان با رشد ، لانه ی قبلی به دلیل کوچکی ترک می شود و لانه جدید ساخته می
شود .
طول عمر مرحله لاروی بین سه تا هفت سال خواهد بود . بعد از این مدت نمونه دچار متاموفوز ( دگردیسی) می شود
و تغییرات اساسی در بدنش به وجود می آید از جمله رژیم غذایی از میکروفاژی به خون خواری ، سیستم دهانی به
قیف دهانی و حالت Nocturn به حالت Diurn ( روز فعال ) تبدیل میشود .
چشم ها در مرحله لاروی توسط پوست ضخیمی احاطه شده اند و با تحلیل رفتن این پوست به تدریج فعال میشوند.
بدن شفاف ، به رنگ سبز تیره تغییر می یابد و باله ی پشتی منفرد مرحله ی لاروی ، به دو قسمت تبدیل میشود .
همراه با این تغییرات ، تغییراتی اساسی نیزدر اندام های داخلی به وجود می آید و در طی این تغییرات مهاجرت نمونه
از آب شیرین به دریا صورت می گیرد ، این تغییرات در دریا کامل شده و نمونه چرخه ی زندگی را تا تولید مثل ادامه می
دهد .

    خصوصیات ظاهری : بدن چهار قسمتی شامل سر، گردن ، تنه و دم است .پوشش بدن شامل پر،دهان به شکل
منقار،فاقد دندان ،زبان مثلثی ،در قاعده ی محور منقار عضوی توده مانند بنام cere  ‌‌‌‍(سیری ) وجود دارد که وظیفه ی
خاصی را بر عهده ندارد .سوراخهای نوستریل خارجی که به دهان راه ندارند ،زیر این عضو توده مانند قرار گرفته اند .
چشم دارای سه پلک ، که پلک تحتانی کاملا متحرک ، پلک سوم بصورت غشایی و نازک مابین دو پلک فوقانی وتحتانی
بصورت مورب از جلو به عقب حرکت می کند .گوش خارجی عقب تر و پایین تر از چشم ها قرار دارد که در ظاهر آن لاله
وجود ندارد .
بخش عمده بدن کبوتر شامل قفسه سینه و عضله پروازی است . در سطح شکم و قاعده دم کلواک قرار دارد .نزدیک
دم و در سطح پشتی غده چربی که وظیفه ی منظم کردن و تمیز کردن پرها را دارد ،دیده میشود . اندمهای حرکتی در
جلو و بصورت بال در آمده و در عقب شامل یک جفت پا می باشد که دارای چهار انگشت است ،سه تا به سمت جلو و
یکی به سمت عقب .
تعیین جنسیت : لقاح داخلی و کلواک به کلواک صورت می گیرد . اندام حقیقی جهت جفت گیری ندارند و از روی
خصوصیات ظاهری تعیین جنسیت می شود .
دستگاه تناسلی  نر : شامل یک جفت بیضه زرد رنگ و درشت که دفران از انتهای آن خارج شده و در موقعیت خارجی
تر نسبت به میزنای به موازات آن حرکت کرده و نهایتا به کلواک ختم می شود . دستگاه تناسلی ماده : در قسمت
راست کاملا تحلیل رفته و درسمت چپ شامل یک تخمدان بوده که در نمونه های بالغ تخمک ها قابل تشخیص
هستند . قیف اوویداکت که غشایی و نازک بوده و قابل تشخیص است ، به اوویداکت تا خورده می رسد که نهایتا به
کلواک باز می شود. (لازم به ذکر است که کبوتر مثانه ندارد ).
برای تشریح این جانور باید کاملا آن را توسط مواد شیمیایی خاص همانند کلروفرم بیهوش کنیم . در مرحله بعد باید تمام
پرهای جانور در ناحیه ی سینه تا منفذ کلواک کنده شود .
هشدار :در هنگام کندن پرهای جانور باید مواظب باشیم که پوست جانور پاره نشود .
بعد از اتمام این کارها برش را از ناحیه ی سینه و از بالای کلواک آغاز می کنیم ،که شامل چند مرحله است :
الف- جدا کردن تیغه کارنیا و عضله پروازی .
ب- قطع عضله ی شکمی .
ج- قطع ارتباط اندامهای زیر کارنیا از کارنیا .
د- شکستن کارنیا .

(کارنیا تیغه ایست در ناحیه ی سینه جانور که نگهداری عضلات پروازی راعهدهدار است)

  ابتدا موش را با مواد شیمیایی خاص مانند کلوروفورم بیهوش کرده ، جانور را فیکس و تشریح را از ناحیه ی شکم شروع می کنیم .
  پوست و عضله را به ترتیب جدا کرده ، قفسه ی سینه را بر می داریم و مطالعه روی اندام های داخلی جانور را آغاز می کنیم .
  دیافراگم که یک پرده ی عضلانی است قفسه ی سینه و حفره ی شکم را از هم جدا کرده است .
  اندامهای بالای قفسه ی سینه و دیافراگم شامل : 1- دستگاه تنفسی 2- ششها که شش چپ تک لوب و شش راست چهار لوب دارد 3- قلب چهار
  حفره ای 4- تیموس که یک عضو لنفاوی است و بالای قلب قرار دارد که سفید رنگ و دارای دو لوب است .
  دیافراگم در ابتدای مری بوده و بلافاصله بعد از آن کبد پنج الی شش لوبه را می بینیم که کیسه ی صفرا به رنگ زرد روشن مابین لوبهای راست و چپ
  و در بخش فوقانی آن قابل مشاهدا است . 
  دستگاه ادراری : در دو بخش مشابه و شامل یک جفت کلیه ی متانفریدی است. در بالای هر کلیه یک غده ی فوق کلیه قرار دارد . از ناف کلیه ها یک
  جفت میزنای خارج می شود که وارد مثانه ی عضلانی و برجسته می شود . ادرار نیز از طریق مثانه و توسط مجرای پیشابراه خارج می شود .
  دستگاه تناسلی : دستگاه تناسلی نر شامل یک جفت بیضه ی درشت و زرد رنگ است که از حفره ی شکم خارج و وارد کیسه ی اسکلروتورم
  می شود . اپیدیدیم دو بخشی است که بخشی از آن در بالای بیضه و بخشی در پایین بیضه قرار دارد . این دو بخش توسط یک مجرای مشترک
  به هم مرتبط می شوند . از اپیدیدیم تحتانی ، دفران که یک مجرای برجسته است منشا می گیرد . دفران کیسه ی اسکلروتورم را دور زده وارد
  حفره ی شکم می شود . غده ی وزیکول سمینال هم به دفران اضافه شده ، مثانه را دور می زند و با پیشابراه یکی شده و مجرای مشترک
  تناسلی را می سازد که از طریق منفذ رآس پنیس خارج می شود .
  دستگاه تناسلی ماده شامل یک جفت تخمدان کوچک حاوی تخمک های کم زرده ، شیپور فالوپ و لوله ی فالوپ کوتاه است . هر لوله ی فالوپ
  به یک شاخ رحمی متصل شده که شاخ رحمی چپ و راست در جلوی راست روده به هم رسیده یکی می شوند و جسم رحم را می سازند .
  دستگاه تناسلی ماده در نهایت از طریق مدخل واژن به بیرون راه پیدا می کند .

    ابتدا باید جانور را قطع نخاع کرد که این عمل شامل سه مرحله است :
    الف . بوسیله ی سوزن تشریح از حد واسط دو چشم به طرف پاهای جانور حفره ای را پیدا می کنیم که به این حفره «روزنه ی پیمانه ای » 
    می گویند . سپس سوزن را به داخل بدن می فشاریم تا حالت شکستن استخوانی را احساس کنیم که این شکستن ارتباط بین مغز و نخاع 
    جانور را قطع می کند و از درد کشیدن جانور جلوگیری می کند . 
    ب . سپس سوزن را از همان حفره ی داخل ستون فقرات ، به طرف پاهای جانور برده و اعصاب نخاعی جانور در ناحیه ی مهره ها را به طور کامل
    از بین می بریم . این عمل را تا زمانی که پاها به طور کامل صاف نشده است ادامه می دهیم .
    عمل تخریب این اعصاب با سوزن تشریح به صورت جلو و عقب بردن و به طور همزمان چرخش سوزن در ستون فقرات انجام می گیرد .
    ج . سوزن را از همان حفره به طرف سر و مغز جانور داخل می کنیم و با دو حرکت دایره ای کوچک و بزرگ به ترتیب مغز را تخریب می کنیم .
    هشدار : دقت شود در هنگام تخریب مغز ، سوزن را به آرامی حرکت دهیم زیرا ممکن است دچار خونریزی شود و یا سوزن از دهان جانور بیرون
    آید و کار را برای تشریح کننده مشکل کند .
    بعد از اتمام کار باید مطمئن شویم که جانور به طور کامل قطع نخاع شده و بیهوش است .
    هشدار : اگر قطع نخاع به طور کامل انجام نشده باشد جانور درد کشیده و در هنگام تشریح ممکن است به هوش آید. و کار را در ادامه مشکل  
    کند.
    به این منطور یکبار سوزن تشریح را به آرامی به چشم چپ جانور می زنیم اگر تحریکی از سوی جانور دیده نشد مغز بخوبی تخریب شده است. 
    بار دوم سوزن را به پاها می زنیم اینبار هم اگر تحریکی دیده نشد تخریب نخاع جانور بخوبی انجام گرفته است.
    سپس جانور را به پشت می خوابانیم و آنرا فیکس می کنیم . ابتدا باید پوست را جدا کنیم که این عمل به راحتی انجام می گیرد . سپس نوبت
    به جدا کردن عضلات می رسد که در این مرحله باید مواظب باشیم به امحاء و احشاء جانور صدمه نزنیم. در مرحله بعد هم پوست و عضله را 
    فیکس می کنیم . 
    این نکته را هم باید درز نظر داشته باشید که در هنگام جدا کردن عضله ها مراقب باشید سیاهرگ شکمی پاره نشود زیرا تپش قلب می ایستد
    و جانور می میرد.
    بعد از انجام دادن تمامی این مراحل تشریح جانور به پایان رسیده است و شما می توانید مطالعات خود را بر روی اعضای داخلی بدن جانور آغاز
    کنید.
    به امید خدا توضیح کامل تشریح اعضای درونی بدن قورباغه را در آینده این نزدیک بیان خواهم کرد.