( AIDS = Aquired Immunodeficieny syndrome ) از زمان تشخیص به عنوان
یک بیماری در (1981) مورد توجه خاص قرار گرفت و در کشور امریکا به تنهایی
حدود 500000 مورد بیماری گزارش شده و بیش از 300000 بیمار جان خود را از
دست داده . در سراسر دنیا مسئله بسی بدتر از این است ،بیش از ده میلیون نفر با ویروس
HIV آلوده شده اند و عامل بیماری ایدز امروزه در سراسر دنیا عامل بیماری مرگ آور
شناخته شده و تا زمانی که روش پیشگیری و درمان مناسب برای بیماری کشف نشده این
رقم روزبه روز افزایش می یابد .
ایدز به هنگامی که عفونت های فرصت طلبانه ی زیادی در این بیماری پدید آمد معلوم شد
که ویروس عامل بیماری به سیستم ایمنی حمله می کند . شایع ترین بیماری فرصت طلبانه
ای که در بیماران ایدز دیده می شود ذات الریه ناشی از پروتوزوئر پنوموسیتیس کارنی ای
و سایر توکسوپلاسموزیس ناشی از توکسوپلاسما گوندی ای ،عفونت های عمومی مخمری
ناشی از کریپتوکوکوس نئوفورمنس ،کاندیدا آلبیکنس و هیستوپلاسما کپسولاتم و عفونت های
ویروسی نظیر هرپس سمپلکس ، سیتومگالو ویروس ، سل و سایر عفونت های مایکو
باکتریومی و عفونت های کرمی ناشی از استرانگلوئیدیس استرکورالیس می باشد . مع هذا
، ذات الریه پنوموسیتیس شایع ترین بیماری فرصت طلبانه ای است که در بیماران مبتلا
به ایدز پدید می آید و در 3/2 موارد مبتلا به ایدز در اوایل بیماری مشاهده می شود .
علاوه بر عفونت های فرصت طلبانه ی نامبرده برخی اشکال نادر سرطان به نام
سارکومای کاپوسی در بسیاری از بیماران مبتلا به ایدز مشاهده می شود . سارکومای
کاپوسی سرطان سلول های جدار عروق خونی بوده و با لکه های ارغوانی بر روی
پوست شناخته می شود . رویداد سارکومای کاپوسی در مردان همجنس باز مبتلا به ایدز
خیلی بالاتر از سایر گروه های در معرض خطر می باشد ولی به هر حال عامل سارکومای
کاپوسی شناخته نشده است .
اتـــاق زیست
تقریبا هر عاملی که بتواند مواد ژنتیکی سلول را تغییر دهد قادر است سلول های طبیعی
را به سلول های سرطانی تبدیل سازد مانند مواد شیمیایی ، پرتو های پر انرژی و
ویروس ها . ویروس های مولد سرطان در حیوانات را ویروس های سرطان زا
( Oncogenic ) می گویند . درحیوانات آزمیشگاهی نشان داده شده است که ویروس های
DNA دار و RNA دار قادرند تومور ایجاد نمایند . در این تغییر سلول های سرطانی
چنان تغییری پیدا می کنند که صفاتی متمایز از سلول های آلوده شده ای که در آنها تومور
به وجود نیامده بدست می آورند . یکی از مشخصات برجسته ی همه ی ویروس های
سرطان زا این است که ماده ی ژنتیکی ویروس با DNA سلول میزبان یکی شده و همراه
با کروموزم سلول میزبان همانند سازی می نمایند . این مکانیسم به پدیده ی لیزوژنی در
باکتری ها شباهت دارد و می تواند موجب تغییر اختصاصات سلول میزبان گردد . به
علاوه ، سلول های تغییریافته صفتی را که به آن متوقف شدن تماسی می گویند از دست
می دهند . سلول های جانوری سالم درکشت بافت لا حرکت آمیب مانند به طور اتفاقی
حرکت کرده و مکررا تقسیم می شوند و به این ترتیب با یکدیگر تماس حاصل می کنند .
آنگاه حرکت و تقسیم سلولی متوقف می گردد و این پدیده را متوقف شدن تماسی می گویند .
اما سلول های تغییر یافته در کشت بافت متوقف شدن تماسی را نشان نمی دهند بلکه ،
توده های سلولی تومور مانند به وجود می آورند . سلول های تغییر یافته ، گاهی اوقات
با تزریق در حیوانات حساس تومور ایجاد می کنند . به دنبال تغییر حاصل از ویروس ها
، بسیاری از سلول های تومور ، واجد یک آنتی ژن اختصاصی و ویروسی در سطح
سلولی می گردند که آن را آنتی ژن ویژه تومور پیوندی ( Tumor – specific
transplantation) یا آنتی ژنی در هسته به نام آنتی ژن T می نامند . سرانجام سلول
های تغییر یافته گردتر از سلولهای سالم گشته و ناهنجاری های کروموزمی خاصی نظیر
کروموزم های غیر عادی ، کروموزم های قطعه قطعه پیدا میکنند .
ویروس ها و سرطان
تومور می نامند . تومور سرطانی را تومور بدخیم Malignant tumor و تومور غیر
سرطانی را تومور خوش خیم Benign tumor می نامند . بطور کلی ، تومور ها را با
اضافه کردن پسوند oma به نام بافتی که تومور از آن به وجود آمده است نامگذاری
می کنند . سرطان یک بیماری نیست بلکه چند بیماری محسوب می شود. بدن انسان
دارای بیش از صد نوع مختلف سلول می باشد که هر یک می تواند با عمل سوء خود
سرطان ایجاد کند . سلول های بدخیم به طور کنترل نشده غالبا به طور سریع تکثیر پیدا
می یابند . اغلب بیمارانی که از سرطان جان می سپارند در اثر پیدایش تومور اولیه
نمی میرند بلکه ، در نتیجه ی متاستاز Metastasis که انتشار سرطان به سایر نواحی
بدن می باشد می میرند . مشاهده و از بین بردن تومور های متاستاتیک دشوار تر از
تومور ها اولیه است . همه ی سلول های سرطانی تومور سفت ایجاد نمی کنند . هنگامی
که سلول های بدخیم مولد گویچه های سفید باشند سرطان حاصل با پیدایش گویچه های
سفید اضافی در گردش خون به وجود می آید و آن را سرطان خون Leukemia می نامند .
رابطه ی بین سرطان ها و ویروس ها اول بار در سال 1908 که معلوم گردید برخی از
انواع سرطان های خون جوجه را می توان به وسیله ی پالیده ی آری از سلول به جوجه
های سالم انتقال داد نشان دادند . سه سال بعد دریافتند که سارکوم جوجه ( سرطان بافت
پیوندی ) را نیز می توان به همین طریق انتقال داد . آدنوکارسینوم(سرطان بافت غده ای)
ناشی ازویروس در موش در سال 1936 کشف گردید . در همین هنگام به طور وضوح
نشان داده شد که سرطان پستان موش از راه شیر از مادر به بچه موش ها انتقال پیدا
می کند . عامل سرطان می تواند یه چند دلیل ناشناخته باقی مانده . اولا برخی از ویروسها
و اکثر ذرات ویروسی سلول ها را آلوده می سازد بدون آنکه سرطان ایجاد کنند . ثانیا
سرطان ممکن است تا مدت ها بعد از آلودگی به وجود نیاید . ثالثا سرطان ها مسری
نمی باشند .
عفونت ویروسی کند فرایند بیماری است که طی مدت طولانی به تدریج پدید می آید ( این مفهوم بدان معنی نیست که تکثیر ویروسی به طور غیرعادی کند صورت می گیرد ) . عفونت های ویروسی کند معمولا مرگ آور است . یکی از این بیماری ها کرو Kuru می باشد که اولین بار در سال1957 در قبیله ی آدم خواری در گینه ی نو مشاهده شده است . کرو بیماری تحلیل برنده ی مغز است که یک یا دو سال بعد از شروع اولین علائم بیماری منجر به مرگ بیمار می شود . مثال های دیگر در مورد عفونت های ویروسی کند در ادامه آورده خواهد شد .به طوری که گفته خواهد شد عوامل مولد کرو و بیماری های ویروسی کند شناخته نشده است ولی ، شواهدی در دسترس است که این عوامل ، ویروس مانند ها Viroids باشند . ناگفته نماند که در سالهای اخیر این عوامل را پریون نامیده اند و جز پروتئین در ساختار آنها چیزی نیافته اند . ویروئید ها قطعات بسیار کوتاه RNA برهنه با 300 تا 400 نوکلئوتید می باشند که فاقد غلاف پروتئینی هستند . پیوند های بازی متعددی در نوکلئوتیدها به وجود آمده و مولکول را به صورت ساختار بسته تا خورده ی سه بعدی در می آورد و به نظر می رسد که در این حالت این مولکول از گزند آنزیم های سلولی محافظت می شود . تا کنون این نوع ذرات را منحصرا به عنوان عوامل بیماری زایی گیاهی شناخته اند . یکی از ویروئید های کاملا شناخته شده ویروئید مولد غده ی دوکی سیب زمینی است . این ویروئید قادر است ویروس را آلوده کرده و بدون دارا بودن کپسید تکثیرپیدا کند . این ویروئید در سیب زمینی و گوجه فرنگی بیماری ایجاد می کند . ویروس های معمولی گاهی منبع عفونت های ویروسی کند می باشند . به عنوان مثال ویروس سرخک چندین سال بعد از ایجاد بیماری سرخک ممکن است عامل شکل نادری از آنسفالیت به نام پان آنسفالیت ، اسکلروز دهنده ی نیمه حاد باشد . مکانیسمی که یک ویروس معمولی می تواند عفونت ویروسی ایجاد کند شناخته نشده است .
آلودگی ویروس های نهفته
در برخی از آلودگی های ویروسی ، ذرات ویروسی بدون تولید بیماری می توانند به مدت طولانی ( غالبا چند سال ) به حالت تعادل با سلول میزبان بسر برند . مثال مناسب در این باره آلودگی لب ها با ویروس تبخال می باشد . در این مورد ، ویروس می تواند ساکن سلول های میزبان و سلول های عصبی گشته ولی آسیبی به آنها نرساند . منتهی در صورت فعال شدن ذرات ویروسی به وسیله ی محرک هایی نظیر تب ، آفتاب زدگی ، تاول یا تبخال به وجود می آید .
نکته ی جالب توجه دیگر این است که در برخی از افراد تکثیر ویروسی بدون ظاهر شدن علائم انجام می گیرد . گرچه درصد بالایی از انسان ها ناقل ویروس تبخال می باشند ولی اکثر آنها هرگز علائم بیماری را نشان نمی دهند . در برخی از آلودگی های ویروسی نهفته ، ویروس ممکن است به حالت لیزوژنیک در درون سلول های میزبان بسر برد . ویروس آبله مرغان – زونا مثال دیگری از این قبیل ویروس ها هستند که می توانند به حالت نهفته بسر برند . آبله مرغان بیماری دوره ی کودکی است که در آن ویروس مولد از ویروس زونا که یک بیماری عصبی دوره ی بلوغ است تمیز داده نمی شود . زونا فقط در عده ی کمی از مردم با سابقه ی آبله مرغان پدید می آید . بسیاری از پژوهشگران عقیده دارند که زونا ممکن است در اثر فعال شدن مجدد ویروس آبله مرغان که سالها به حالت نهفته در سلولهای عصبی بسر برده ایجاد گردد .
Herpes Virus : عامل مولد تبخال. این ویروس داخل نورون ها به صورت خفته است و در شرایطی مثل ترس بیدار می شوند . این ویروس دارای دو تیپ است . HSV تیپ 1 در اطراف دهان ، چشم و در ناحیه ی انگشتان تبخال ایجاد می کند و HSV تیپ 2 هرپس ژنیتال ایجاد می کند که در دستگاه تناسلی خانم ها مخصوصا مادران باردار می تواند خطرناک باشد و باعث آنسفالیت ( عفونت مغز ) شود . ویروس تبخال اگر وارد بدن شود تا آخر عمر می تواند داخل بدن بماند . HSV تیپ2 میتواند با سرطان گردن رحم ( کارسینو ماسرویکس ) ارتباط مستقیم داشته باشد . دارو هایی که می توانند ضد ویروس تبخال به کار روند : یدودئوکسی یوریدین و آسیکلوویر VZV واریسلا زوستر ویروس : عامل مولد آبله مرغان و زونا . ویروس آبله مرغان بعد از بهبودی می تواند در بدن مخفی شود و در شرایطی عفونت کند و بیماری زونا را ایجاد کند . آبله مرغان در همه جای بدن اثر می گذارد ولی زونا فقط در یک نقطه از بدن اثر میکند و با درد شدید همراه است .