اتـــاق زیست

شاخه ی نرم تنان  Phylum Mollusca                                           

با حدود 100000 گونه ی زنده شناخته شده و حدود 35000 گونه ی فسیلی پس از
 بندپایان دارای بیشترین گونه اند .

مشخصات عمومی :
تقارن دوطرفه دارند یا بدون تقارن اند ، بدن نرم بدون زایده ، ناحیه ی سر اغلب
نامشخص ، دارای چین خوردگی پشتی جانبی است ، دیواره ی بدن پوششی به
جبه (Mantle) یا پالیوم (Pallium) را تشکیل داده و در برگیرنده ی فضایی به
نام فضای جبه (Mantle Cavity) است . جبه ترشح کننده ی صدف است . پای
ماهیچه ای و پهن جهت خزیدن ، شنا و یا نقب زدن دارند . حفره ی عمومی از
نوع حقیقی منتها از نوع پروتوستوم و لوله گوارش U شکل به همراه اندام آرواره
ای به نام رادولا (Radula) یا سوهانک است . دستگاه تنفسی از طریق آبششها و
یا ششها ، دستگاه گردش خون از نوع متانفریدی ، دستگاه عصبی با چهار جفت
گانگلیون به نامهای ، سری (Cerebal) ، پایی (Pedal) ، احشایی (Visceral)
و جانبی (Pleural) به همراه حلقه ی عصبی دور مری و رابط های طولی و
عرضی است . جنس نر و ماده جدا ، بعضا هرمافرودیت ، تخم گذار ، و شکافتگی
تخم مارپیچی است ، مراحل رشد از طریق لارو ولیگر (Veliger) ، تروکوفور
(Trochophore) و یا لارو گلوکیدیوم (Glochidium) صورت می گیرد .

رده بندی شاخه ی نرم تنان :
1-    رده ی کیتودرمومورفا (Chaetodermomorpha)
2-    رده ی نئومینومورفا (Neomeniomorpha یا Solenogaster)
3-    رده ی تک صدفان (Monoplacophora)
4-    رده ی بسیار صدفان (Polyplacophora)
5-    رده ی ناوپایان (Scaphopoda)
6-    رده ی شکم پایان (Gastropoda)
7-    رده ی دو کفه ای ها (Pelecypoda یا Bivalvia)
8-    رده ی سرپایان (Cephalopoda)

·        کتاب جانورشناسی بی مهرگان ، تألیف دکتر شاهرخ پاشایی راد (1384)

 
                        «مطلب بعدی : شاخه ی بندپایان»

شاخه ی کرم های حلقوی   Phylum Annelida                                

وا‍ژه ی آنلید از واژه ی آنولوس (Annulus) به معنای یک حلقه ی کوچک گرفته
شده است . ویژگی های این شاخه از کرم ها عبارتند از : دارا بودن تقارن دوطرفه
، سه برگه (لایه) رویشی ، حفره ی عمومی از نوع شیزوسل و کاملا رشد یافته
(به جز نمونه ی زالو) ، بدن بند بند ، دستگاه گردش خون بسته با هموگلوبین محلول
در پلاسما (برای نخستین بار) ، تنفس پوستی ، تعدادی هرمافرودیت ،لقاح خارجی
و مراحل رشد مستقیم یعنی بدون مرحله لاروی.

طبقه بندی کرم های حلقوی :
این شاخه برحسب تعداد موهای زبر در نیمه ی هر بند به دو رده تقسیم می گردد :
1-    کم تاران (Oligocheata) – مانند کرم خاکی
2-  پرتاران (Polycheata) – مانند نرئیس

کم تاران :
این رده شامل کرم های حلقوی است که در هر حلقه چندین تار دارند ( در لاتین
Oligos = چند یا کم + chaete = تار) . از کرم های خاکی بزرگ لومبریکوس
ترستریس (Lumbricus terrestris) یک کرم کم تار نمونه ای است که ممکن
است به درازای 30 سانتی متر و به قطر 9 میلی متر رشد کند .

پرتاران :
پرتاران حلقویانی هستند که در طول سواحل فراوانند . این کرم ها در نتیجه ی
داشتن خصوصیات زیر با کم تاران اختلاف دارند .
1-    یک سر متمایز با ضمایم حسی دارند .
2-    هر حلقه ی بدنی آنها ، با خارهای فراوان ، به یک جفت پا نمای جانبی یا
پاراپدی Lateral parapod(ia) مربوط است .
3-    جنس های نرو ماده شان معمولا از هم مجزا و فاقد غده های تناسلی دائمی می باشند.
4-    مرحله ی لاروی چرخ دار و شنا کننده ی آزاد در آنها وجود دارد . نرئیس
(Nereis) یا کرم صدفی (Clamworm یا Neanthes virens) یک پرتار
نمونه است که نزدیک خط جزر آب زندگی می کند .

منابع :
·       کتاب جانورشناسی عمومی ، جلد 2، تألیف دکتر طلعت حبیبی (1384)
·        کتاب جانورشناسی بی مهرگان ، تألیف دکتر شاهرخ پاشایی راد (1384)

                         «مطلب بعدی : شاخه ی نرم تنان»

شاخه ی کرم های لوله ای Phylum Nematoda                               

مشخصات عمومی :
15000 گونه شناخته شده ، تقارن دوطرفه ، کرمی شکل ، کوتیکول با ساختمانی
پیچیده ، مجاری نفریدی و تعداد زیادی سلول به نام سلول های رینت (renette)
دارند . فاقد دستگاه گردش خون اند . دستگاه عصبی شامل طناب های عصبی
پشتی و شکمی میانی است که در رابطه ی مستقیم با ماهیچه ها قرار دارند . بیشتر
حفره ی بدن را اندام های جنسی نر یا ماده اشغال کرده اند که به صورت کشیده و
بلند و پیچ خورده دیده می شود . شکافتگی تخم نه شعاعی و نه مارپیچی بلکه سلول
ها به صورت T آرایش یافته اند . رشد مستقیم ولی در شکل های انگلی ممکن است
از طریق لاروی صورت بگیرد .

 معروفترین نماتودها :
1-    آسکاریس (Ascaris) که انگل درونی مهره داران از جمله انسان است .
2-    کرم قلاب دار(Ancylostoma) که در دستگاه گوارش انسان به سر می برد .
3-    تریشین (Trichinella) که انگل درونی انسان ، خوک ، موش و دیگر مهره
داران است .
4-    کرمک (Enterobius) که انگل روده ی کور ، آپاندیس و روده ی کوچک
انسان به ویژه بچه ها و زنها و معروف به کرم سوزنی (Pin worm) یا رشته
ای (Thread worm) است .
5-    نماتود خون (انگل پافیلی – Wuchereria) که دارای دو میزبان ، انسان
(میزبان اولیه) و دیگری کولکس (Culex) (میزبان ثانویه) است .  

·        کتاب جانورشناسی بی مهرگان ، تألیف دکتر شاهرخ پاشایی راد (1384)

 
                    «مطلب بعدی : شاخه ی کرم های حلقوی»

شاخه ی کرم های پهن           Phylum Platyhelminthes               

پست ترین کرم ها ، کرم های پهن یا پلاتی هلمنت ها می باشند که بدن نازک و نرم
دارند . عده ی کمی از آنها آزادند و بیشتر آنها به حالت انگل می باشند .

مشخصات عمومی :
تقارن دو طرفه ، سه لایه رویانی ، بدن پهن و فشرده از سطح پشتی و شکمی دارند.
شکل آنها دوکی و یا نواری است . حفره عمومی (Coelom) ، دستگاه گردش خون
، دستگاه تنفس ، مخرج و قطعات بدنی ندارند . دستگاه دفعی وازنشی از نوع
پروتونفریدی (Protonephridia یا سلول های شعله ای) دارند و قابلیت ترمیم
آنها زیاد است . دستگاه عصبی آنها از نوع مرکزی ، شامل گانگلیون های مغزی ،
طناب های عصبی و اندام های حسی است .

رده بندی کرم های پهن :
مشتمل بر چهار رده به شرح زیر است :
1-    رده ی تورکیان (Turbellaria) – مانند : پلاناریا (Planaria duogesia)
2-    رده ی بادکش داران (Trematoda) – مانند : فاسیولا هپاتیکا
(Fasciola hepatica)
3-    رده ی کرم های نواری(Cestoda)– مانند:تنیا سولیوم(Taenia solium)
4-    رده ی مونژینا(تک میزبان – Monogenea) – مانند :انتوبدلا
(Entobdella soleae)

 
·        کتاب جانورشناسی بی مهرگان ، تألیف دکتر شاهرخ پاشایی راد (1384)

 
                           «مطلب بعدی : شاخه ی نماتودا»

کرم ها                   Worms                                                       

در طبقه بندی جانوران که در آغاز قرن نوزدهم انجام گرفت تمام جانورانی که
دارای بدنی دراز و فاقد ضمائم واضح بودند به کرم ها موسوم شدند . این جانوران
به علت داشتن یک انتهای قدامی یا سر که دارای اندام های حسی است و به قصد
برخورد و روبه رو شدن با محیط به طرف جلو حرکت می کند و یک انتهای خلفی
یا دم ، با اسفنجها ، مرجانها و شانه داران اختلاف و تمایز دارند . همچنین این
جانوران می توانند روی سطح شکمی یا سطح زیرین که رو به پایین و در برابر
زمین واقع است گردش کنند و یا بی حرکت بمانند . سطح پشتی یا پشت آنها در
بالا قرار دارد .
کرم ها تقارن دوجانبی (Bilaterally symmetrical) دارند . شکل خارجی و
بسیاری از قسمت های داخلی بدن آنها در هر طرف یک سطح میانی یا سهمی
وضعیت متقارن دارد . تمام این صفات اختصاصی ، کرم ها را در ردیف برخی
از جانوران عالی تر قرار می دهد . در میان کرم ها انواع مختلفی دیده می شود
که از لحاظ بسیاری از خصوصیات ساختمانی و بیولوژیکی با هم اختلاف دارند
به طوریکه آنها را باید به چندین شاخه ی مجزا تقسیم نمود .
عده ای از آنها زندگی آزاد دارند و محل زندگی آنها بسیار متفاوت است . مثلا در
آب های شور ، لب شور ، آب های شیرین ، محیط مرطوب ، ماندابها و ...
زندگی می کنند .
عده ای دیگر زندگی انگلی دارند و در بدن گیاهان و جانوران و حتی در بدن
انسان به سر می برند . این کرم ها بسیار زیادند و اغلب مولد امراض خطرناکی
برای گیاهان ، جانوران و انسان می باشند .

·        کتاب جانورشناسی عمومی ، جلد 2، تألیف دکتر طلعت حبیبی (1384)

 
                  «مطلب بعدی : کوتاه از کرم های پهن»