بسم الله الرحمن الرحیم
زهرابه‌زایی:
کلستریدیوم تتانی 3 نوع زهرابه یا توکسین تولید می کند:
1- همولیزین Hemolysin یا تتانو لیزین Tetanolysin : موجب ترکاندن و لیز گلبولهای قرمز می‌شود.
2- تتانو اسپاسمین Tetanospasmin : یک نوروتوکسین است که باعث انقباض عضلات می‌شود.
3- ناون اسپاسموژنیک Nonspasmogenic : برخلاف تتانو‌اسپاسمین باعث انقباض عضلات نمی‌شود.
تتانو اسپاسمین عامل علائم ویژه کزاز است. این توکسین پروتئینی بوده و توسط پلاسمید باکتری کد می‌شود. وزن مولکولی 150 هزار دالتون دارد. در صورتیکه تزریق شود بسیار کشنده است اما تجویز از راه دهان آسیبی وارد نمی‌کند (مقاومت کم در برابر اسید). حساسیت در برابر این زهرابه متفاوت است. اسب و انسان از همه حساستر هستند. 1 میلی گرم زهرابه‌ی خالص، برای کشتن 75-50 میلیون موش کافی است!
در مورد Nonspasmogenic اطلاعات زیادی وجود ندارد.
از نظر خصوصیات آنتی ژنی زهرابه، تفاوتی بین سویه های مختلف این باکتری تشخیص داده نشده است.
مقاومت زهرابه کزاز:
زهرابه کزاز در برابر مواد اسیدی و قلیایی مقاومتی ندارد. الکل 70% در مدت یک ساعت آنرا غیر فعال می‌کند. گرمای 55 درجه در مدت یک ساعت زهرابه را خنثی می‌کند ولی در قدرت آنتی‌ژنی آن تاثیر ندارد. همچنین اضافه کردن برخی مواد شیمیایی نظیر فرمالین و یا تری‌کلرور سدیم خاصیت زهرابه‌ای باکتری را از بین می‌برد اما خاصیت آنتی‌ژنی آن حفظ می‌شود. بنابراین از این مواد برای تهیه واکسن کزاز (توکسوئید) استفاده می‌شود. سرم ضد تتانو اسپاسمین، بدن را در برابر کزاز محافظت می‌کند.
حساسیت:
گرچه بیشتر پستانداران نسبت به کزاز حساس هستند، اما تفاوت زیادی در میزان حساسیت آنها وجود دارد. بطور کلی اگر بخواهیم آنها را بترتیب حساسیت بیان کنیم: اسب حساسترین حیوان است، سپس انسان و بعد گوسفند، خوک و گاو قرار دارد. گوشتخواران بندرت دچار می‌شوند و پرندگان بطور طبیعی مبتلا نمی‌شوند اما در شرایط آزمایشی، مرغ 350 هزار بار از اسب مقاوم‌تر است و میزان زهرابه‌ای که برای کشتن 1 گرم وزن بدن سگ لازم است 600 بار بیشتر از اسب می‌باشد.